انواع دستکش های آزمایشگاهی در محیط های آزمایشگاهی، دستکش‌ها به عنوان یکی از مهم ترین تجهیزات حفاظت فردی (PPE) Personal Protective Equipment) شناخته می شوند که نقش اساسی در جلوگیری از تماس مستقیم پوست با مواد شیمیایی، عوامل بیولوژیکی، و سایر خطرات فیزیکی ایفا می کنند. انتخاب دستکش مناسب نه تنها بر اساس نوع فعالیت آزمایشگاهی، بلکه با توجه به سازگاری مواد تشکیل دهنده ی دستکش با ترکیبات شیمیایی یا بیولوژیکی مورد استفاده، صورت می گیرد.
دستکش های آزمایشگاهی (انواع دستکش های آزمایشگاهی) عموما از جنس های مختلفی مانند لاتکس (Latex)، نیتریل (Nitrile)، وینیل (Vinyl)، نئوپرن (Neoprene)، و پلی‌اتیلن (Polyethylene) ساخته می شوند که هر یک دارای ویژگی های منحصر به فردی در مقاومت شیمیایی، انعطاف پذیری، دوام، و حساسیت زایی هستند. علاوه بر این، برخی دستکش های تخصصی مانند دستکش های ضد برش (Cut-resistant) یا عایق حرارتی (Heat-resistant) برای کاربردهای خاص طراحی شده اند.
در این مقاله Ani Tehiz Azma، به معرفی جامع انواع دستکش های آزمایشگاهی، مزایا و معایب هرکدام، و معیارهای انتخاب آنها بر اساس استانداردهای ایمنی می پردازیم.
فهرست مطالب
انواع دستکش های آزمایشگاهی کاربردها و تفاوت ها
دستکش های آزمایشگاهی (انواع دستکش های آزمایشگاهی) بر اساس جنس و کاربرد به چند دسته اصلی تقسیم می شوند: دستکش لاتکس (انعطاف پذیر و مناسب برای کارهای بیولوژیکی، اما احتمال حساسیت زایی دارد)، دستکش نیتریل (مقاوم در برابر مواد شیمیایی و سوراخ شدگی، ایده آل برای کار با حلال های آلی)، دستکش وینیل (مقاومت کمتر نسبت به مواد شیمیایی اما ارزان و مناسب برای کارهای کم خطر و کوتاه مدت)، دستکش نئوپرن (مقاومت عالی در برابر اسیدها و بازها) و دستکش پلی اتیلن (یک بار مصرف و مناسب برای جلوگیری از آلودگی های سطحی). همچنین دستکش های تخصصی مانند دستکش ضد برش (برای کار با شیشه و ابزار تیز) و دستکش مقاوم به حرارت (برای تماس با اجسام داغ) نیز در آزمایشگاه کاربرد دارند. انتخاب دستکش مناسب (انواع دستکش های آزمایشگاهی) به عواملی مانند نوع ماده شیمیایی، مدت تماس، حساسیت فردی و سطح حفاظت مورد نیاز بستگی دارد.
دستکش لاتکس در مقابل نیتریل کدام یک برای آزمایشگاه بهتر است؟
انتخاب بین دستکش لاتکس و نیتریل (انواع دستکش های آزمایشگاهی) در آزمایشگاه به نیازهای ایمنی و کاربردی بستگی دارد. دستکش لاتکس انعطاف پذیری و حساسیت لمسی بالایی دارد و برای کارهای ظریف و تماس با مواد بیولوژیکی مناسب است، اما ممکن است در برخی افراد ایجاد حساسیت کند و مقاومت کمتری در برابر حلال های آلی و مواد شیمیایی خورنده دارد. در مقابل، دستکش نیتریل مقاومت عالی در برابر مواد شیمیایی (مانند حلال ها، اسیدها و بازها) و سوراخ شدگی از خود نشان می دهد، حساسیت زایی ندارد و برای کار با مواد خطرناک ایده آل است، اما انعطاف پذیری آن کمتر از لاتکس است.
به طور کلی، اگر حساسیت به لاتکس یا تماس با مواد شیمیایی مطرح باشد، نیتریل گزینه بهتری است، در حالی که برای کارهای پزشکی و بیولوژیکی بدون خطر حساسیت، (انواع دستکش های آزمایشگاهی) لاتکس ممکن است ترجیح داده شود.
دستکش وینیل چیست و چه مزایا و معایبی دارد؟
دستکش وینیل از پلی وینیل کلراید (PVC) ساخته شده (انواع دستکش های آزمایشگاهی) و به عنوان یک گزینه مقرون به صرفه و یک بار مصرف در آزمایشگاه ها کاربرد دارد (انواع دستکش های آزمایشگاهی). مزایای آن شامل مقاومت نسبی در برابر اسیدها و بازهای رقیق، سازگاری با افراد دارای حساسیت به لاتکس، و قیمت پایین است. همچنین، این دستکش ها سبک بوده و برای کارهای کم خطر و کوتاه مدت مانند نمونه برداری ساده یا کارهای عمومی آزمایشگاهی مناسب هستند. معایب اصلی وینیل شامل مقاومت کم در برابر حلال های آلی، انعطاف پذیری و دوام پایین نسبت به نیتریل و لاتکس، و محافظت محدود در برابر مواد شیمیایی خطرناک است. بنابراین، این دستکش ها (انواع دستکش های آزمایشگاهی) بیشتر برای کارهای غیرحساس و محیط هایی با حداقل خطر آلودگی توصیه می شوند.
دستکش های ضد مواد شیمیایی | راهنمای انتخاب بهترین گزینه
انتخاب دستکش ضد مواد شیمیایی به نوع ماده شیمیایی، مدت تماس و سطح حفاظت مورد نیاز بستگی دارد. دستکش های نیتریل (انواع دستکش های آزمایشگاهی) برای حلال های آلی، روغن ها و برخی اسیدها و بازها مناسب هستند و تعادل خوبی بین انعطاف و مقاومت شیمیایی ارائه می دهند. دستکش های نئوپرن مقاومت عالی در برابر اسیدها، بازها و حلال ها دارند و برای تماس طولانی تر با مواد شیمیایی ایده آل هستند. دستکش های لاستیک بوتیل برای کار با مواد بسیار خورنده مانند اسیدهای غلیظ و مواد آلی فرار بهترین گزینه محسوب می شوند. دستکش های پی وی سی (وینیل) تنها برای مواد شیمیایی رقیق و تماس کوتاه مدت مناسبند. برای انتخاب بهترین گزینه، همیشه به جدول مقاومت شیمیایی (Chemical Resistance Chart) مراجعه کنید و از سازگاری دستکش با ماده شیمیایی مورد استفاده اطمینان حاصل نمایید.
دستکش استریل آزمایشگاهی چه زمانی باید استفاده شود؟
دستکش های استریل آزمایشگاهی عمدتا در شرایطی استفاده می شوند که نیاز به محیط کاملا عاری از میکروارگانیسم ها باشد، مانند کشت سلولی، جراحی های آزمایشگاهی روی حیوانات، کار با نمونه های بالینی حساس (مانند خون یا بافت) و فرآیندهای تولید داروهای استریل این دستکش ها معمولا از جنس لاتکس بدون پودر یا نیتریل استریل ساخته می شوند (انواع دستکش های آزمایشگاهی) و به صورت تک بار مصرف و بسته بندی های فردی ارائه می گردند تا از هرگونه آلودگی میکروبی جلوگیری شود. استفاده از آنها در محیط های تمیز (Cleanroom)، اتاق های عمل آزمایشگاهی و فرآیندهای بیوتکنولوژی که حفظ شرایط آسپتیک ضروری است، الزامی می باشد. انتخاب بین لاتکس و نیتریل استریل به حساسیت کاربر و نوع ماده در تماس بستگی دارد.
تفاوت دستکش های یکبار مصرف و قابل شستشو در آزمایشگاه
انواع دستکش های آزمایشگاهی، دستکش های یکبار مصرف (مانند لاتکس، نیتریل و وینیل) عموما سبک تر، ارزان تر و مناسب برای کارهای کوتاه مدت یا پرخطر مانند کار با مواد عفونی یا شیمیایی هستند که پس از استفاده دور انداخته می شوند تا از انتقال آلودگی جلوگیری شود. در مقابل، دستکش های قابل شستشو (اغلب از جنس لاستیک سنگین، نئوپرن یا لاتکس با ضخامت بالا) برای کارهای طولانی مدت، مقاوم در برابر سایش و شستشو با مواد شوینده طراحی شده اند و معمولا در تماس با مواد شیمیایی خطرناک یا محیط های خشن کاربرد دارند. این دستکش ها دوام بیشتری دارند اما نیاز به ضدعفونی و نگهداری صحیح پس از هر بار استفاده دارند. انتخاب بین این دو نوع به عواملی مانند مدت تماس، نوع ماده شیمیایی، هزینه و ملاحظات زیست محیطی بستگی دارد.
دستکش نیتریل برای آزمایشگاه مقاوم در برابر مواد شیمیایی
دستکش های نیتریل (انواع دستکش های آزمایشگاهی) به عنوان یکی از پرکاربردترین و ایمن ترین گزینه ها برای محیط های آزمایشگاهی شناخته می شوند که مقاومت استثنایی در برابر طیف وسیعی از مواد شیمیایی شامل حلال های آلی، اسیدها، بازها و روغن ها از خود نشان می دهند. این دستکش ها برخلاف لاتکس، فاقد پروتئین های آلرژی زا هستند و احتمال ایجاد حساسیت را به حداقل می رسانند، ضمن اینکه از دوام مکانیکی بالا در برابر سوراخ شدگی و سایش برخوردارند. ویژگی های منحصر به فرد نیتریل مانند انعطاف پذیری مناسب، حساسیت لمسی خوب و سازگاری با پوست، آن را به گزینه ای ایده آل برای کارهای طولانی مدت در آزمایشگاه های شیمیایی، بیولوژیکی و پزشکی تبدیل کرده است. برای انتخاب بهترین نوع (انواع دستکش های آزمایشگاهی)، توصیه می شود به جدول مقاومت شیمیایی (Chemical Resistance Chart) مراجعه شود تا از سازگاری دستکش با ماده شیمیایی خاص اطمینان حاصل گردد.
دستکش های بدون پودر چرا برای آزمایشگاه ها مهم هستند؟
دستکش های بدون پودر (انواع دستکش های آزمایشگاهی) به ویژه در محیط های آزمایشگاهی حائز اهمیت هستند، زیرا از ایجاد آلودگی ذرات در محیط های حساس مانند اتاق های تمیز (Cleanrooms)، کشت سلولی و کار با تجهیزات دقیق جلوگیری می کنند. برخلاف دستکش های پودری که از پودرهای مانند تالک یا نشاسته ذرت برای تسهیل پوشیدن استفاده می کنند، این ذرات می توانند در نمونه های آزمایشگاهی تداخل ایجاد کرده یا حتی باعث واکنش های آلرژیک یا تحریک پوستی شوند. دستکش های بدون پودر (انواع دستکش های آزمایشگاهی) معمولا از جنس نیتریل، لاتکس یا وینیل با پوشش های پلیمری نرم کننده ساخته می شوند (انواع دستکش های آزمایشگاهی) که علاوه بر حفظ ایمنی کاربر، حساسیت لمسی بالا و سازگاری بهتر با پوست را نیز فراهم می کنند. این ویژگی ها آنها را به گزینه ای ایده آل برای کاربردهای پزشکی، بیولوژیکی و الکترونیکی تبدیل کرده است.
دستکش های مقاوم در برابر حلال های آلی
دستکش های مقاوم (انواع دستکش های آزمایشگاهی) در برابر حلال های آلی، مانند نیتریل، نئوپرن و لاستیک بوتیل، به طور ویژه برای محافظت در برابر مواد شیمیایی آلی مانند استون، متانول، تولوئن و دی متیل سولفوکسید (DMSO) طراحی شده اند. این دستکش ها با ساختار مولکولی فشرده و غیرقطبی خود، از نفوذ حلال ها جلوگیری کرده و دوام و انعطاف پذیری مناسبی در محیط های آزمایشگاهی شیمیایی ارائه می دهند. نیتریل به عنوان پرکاربردترین گزینه (انواع دستکش های آزمایشگاهی)، تعادل خوبی بین مقاومت شیمیایی و راحتی کاربر دارد، درحالی‌که نئوپرن برای تماس طولانی مدت با حلال ها و بوتیل برای مقاومت فوق العاده در برابر مواد فرار توصیه می شود. انتخاب نهایی باید بر اساس جدول مقاومت شیمیایی و نوع حلال مورد استفاده انجام شود تا از ایمنی کامل اطمینان حاصل گردد.
دستکش جراحی آزمایشگاهی ویژگی ها و استانداردهای مهم
دستکش های جراحی آزمایشگاهی (انواع دستکش های آزمایشگاهی) باید از بالاترین استانداردهای ایمنی و کیفیت برخوردار باشند، چرا که برای کارهای حساس و استریل مانند جراحی حیوانات آزمایشگاهی، کشت سلولی و فرآیندهای بیوتکنولوژی استفاده می شوند. این دستکش ها معمولا از لاتکس بدون پودر، نیتریل یا نئوپرن استریل ساخته می شوند تا هم انعطاف پذیری و حساسیت لمسی بالا را تضمین کنند و هم در برابر خون، مواد بیولوژیکی و برخی مواد شیمیایی مقاوم باشند. استانداردهای کلیدی مانند ASTM D3578 برای لاتکس، ASTM D6319 برای نیتریل و ISO 13485 برای وسایل پزشکی روی این دستکش ها اعمال می شود تا از عدم نفوذپذیری، استحکام کششی و سازگاری زیستی اطمینان حاصل شود. همچنین، این دستکش ها باید عاری از مواد آلرژن، بدون درز (Seamless) و دارای تاییدیه FDA یا CE باشند تا برای کار در محیط های استریل و حساس مناسب باشند.
آیا دستکش لاتکس باعث حساسیت می شود؟
بله، دستکش های لاتکس (انواع دستکش های آزمایشگاهی) می توانند در برخی افراد واکنش های حساسیتی ایجاد کنند، چرا که حاوی پروتئین های طبیعی لاتکس هستند که سیستم ایمنی بدن برخی افراد را تحریک می کنند. این حساسیت ممکن است به صورت خارش، قرمزی پوست (درماتیت تماسی)، کهیر یا در موارد شدیدتر شوک آنافیلاکسی ظاهر شود. به ویژه افرادی که سابقه تماس مکرر با لاتکس (مانند کارکنان پزشکی یا بیماران با سابقه جراحی های زیاد) دارند، بیشتر در معرض خطر هستند. برای کاهش این خطر، توصیه می شود از دستکش های بدون پودر (پودر می تواند پروتئین های لاتکس را در هوا منتشر کند) یا جایگزین های غیرلاتکسی مانند نیتریل و وینیل استفاده شود، مگر در مواردی که حساسیت زدایی شده یا لاتکس کم آلرژن تأیید شده باشد. در محیط های آزمایشگاهی و پزشکی، سیاست های “لاتکس-فری” (Latex-Free) به‌طور فزاینده ای رایج شده اند تا از بروز این واکنش ها جلوگیری شود.
استانداردهای بین المللی دستکش های آزمایشگاهی (ISO, EN, ASTM)
دستکش های آزمایشگاهی (انواع دستکش های آزمایشگاهی) مطابق با استانداردهای بین المللی نظیر ISO 13485 (سیستم های مدیریت کیفیت تجهیزات پزشکی)، EN 455 (استاندارد اروپایی برای دستکش های پزشکی یکبار مصرف)، و ASTM D3578 (استاندارد آمریکایی برای دستکش های لاتکس)، ASTM D6319 (دستکش های نیتریل) و ASTM D6978 (دستکش های وینیل) تولید می شوند. این استانداردها الزامات دقیقی را در خصوص استحکام مکانیکی، مقاومت شیمیایی، عدم نفوذپذیری، زیست سازگاری و ایمنی تعیین می کنند. به طور مثال، ISO 374-1 به ارزیابی مقاومت در برابر مواد شیمیایی و EN 374-5 به محافظت در برابر میکروارگانیسم ها می پردازد. رعایت این استانداردها تضمین می کند که دستکش های آزمایشگاهی کارایی، ایمنی و کیفیت لازم برای محافظت از کاربران در محیط های حساس را دارا هستند.
دستکش مقاوم در برابر ویروس و باکتری (برای آزمایشگاه های میکروبیولوژی)
دستکش های مقاوم (انواع دستکش های آزمایشگاهی) در برابر ویروس و باکتری، که عمدتا در آزمایشگاه های میکروبیولوژی و بخش های ویروس شناسی استفاده می شوند، باید مطابق با استانداردهای EN ISO 374-5 (محافظت در برابر میکروارگانیسم ها) و ASTM F1671 (مقاومت در برابر نفوذ ویروس ها مانند HIV و هپاتیت B) باشند. این دستکش ها (انواع دستکش های آزمایشگاهی) معمولا از جنس نیتریل ضخیم یا لاتکس بدون منفذ ساخته می شوند تا از نفوذ پاتوژن ها جلوگیری کنند و اغلب بدون پودر و استریل عرضه می شوند تا آلودگی های احتمالی در محیط های حساس را به حداقل برسانند. ویژگی های کلیدی آنها شامل مقاومت در برابر سوراخ شدگی، انعطاف پذیری مناسب برای کارهای ظریف و سازگاری با پوست است، که آنها را به گزینه ای ایمن و کاربردی برای کار با نمونه های عفونی تبدیل می کند. انتخاب این دستکش ها باید بر اساس نوع میکروارگانیسم، مدت تماس و شرایط آزمایشگاه انجام شود.
دستکش آزمایشگاهی آستندار کاربردها و مزایا
دستکش های آزمایشگاهی آستندار (طول بلند) عمدتا برای محافظت گسترده تر در برابر مواد شیمیایی خطرناک، مواد بیولوژیکی و ذرات آلاینده طراحی شده اند و به ویژه در محیط هایی مانند آزمایشگاه های شیمیایی، اتاق های تمیز (Cleanrooms) و مراکز تحقیقاتی با ریسک بالای پاشش مواد کاربرد دارند. این دستکش ها (انواع دستکش های آزمایشگاهی) معمولا از جنس نیتریل، نئوپرن یا لاستیک بوتیل ساخته می شوند تا مقاومت بالا در برابر حلال ها، اسیدها و بازها را فراهم کنند، ضمن اینکه پوشش بلند آنها (معمولا تا بالای آرنج) از تماس پوست با مواد خطرناک جلوگیری می کند. از مزایای کلیدی آنها می توان به جلوگیری از نفوذ مواد به داخل آستین لباس، کاهش خطر آلودگی متقاطع و امکان استفاده در کارهای طولانی مدت اشاره کرد. این دستکش ها اغلب ضد آب، بدون درز و متناسب با استانداردهای ایمنی مانند EN 374 و ASTM D6319 هستند و برای کار با مواد فرار یا محیط های استریل ایده‌آل محسوب می شوند.
نحوه دفع صحیح دستکش های یکبار مصرف آزمایشگاهی
دفع ایمن دستکش های یکبار مصرف آزمایشگاهی (انواع دستکش های آزمایشگاهی) باید مطابق با دستورالعمل های مدیریت پسماندهای زیستی و شیمیایی انجام شود. دستکش های آلوده به مواد بیولوژیکی (مانند خون یا کشت میکروبی) باید در کیسه های زباله عفونی (زردرنگ) و دستکش های آغشته به مواد شیمیایی خطرناک در ظروف مقاوم به نشت و با برچسب پسماند شیمیایی دفع شوند. دستکش های عادی بدون آلودگی خاص نیز باید در سطل های ضد سوراخ با کیسه های پلاستیکی دو لایه انداخته شده و از تماس با محیط زیست جلوگیری شود. رعایت پروتکل‌های OSHA و EPA برای دفع این مواد الزامی است تا از آلودگی محیط و خطرات بهداشتی پیشگیری گردد.
نتیجه گیری
انتخاب، استفاده و دفع صحیح دستکش های آزمایشگاهی (انواع دستکش های آزمایشگاهی) نقش کلیدی در ایمنی کاربران و محیط زیست دارد. دستکش ها باید بر اساس نوع ماده شیمیایی، بیولوژیکی یا فیزیکی مورد استفاده (مانند نیتریل برای حلال ها، لاتکس استریل برای کارهای بیولوژیکی یا نئوپرن برای اسیدها) و مطابق با استانداردهای ISO، ASTM و EN انتخاب شوند. دستکش های آستندار برای محافظت بیشتر و دستکش های بدون پودر برای محیط های حساس توصیه می شوند. پس از استفاده، دفع آن ها باید متناسب با نوع آلودگی (پسماند عفونی، شیمیایی یا عمومی) و بر اساس دستورالعمل های EPA و OSHA انجام شود تا از انتشار آلاینده ها جلوگیری گردد. رعایت این اصول، کاهش خطرات شغلی و آلودگی محیطی را تضمین می کند.