اتاق تمیز یا کلین روم clean room اتاقی میباشد که غلظت ذرات هوا در آن پایش میگردد و طراحی و استفاده آن به گونه ای میباشد که ورود، تولید و حفظ ذرات را در درون اتاق به کمترین حد ممکن برساند و در صورت لزوم، دیگر عوامل در ارتباط با آن نظیر دما، رطوبت و فشار هم در آن تحت پایش و بررسی قرار بگیرند. این توصیف از اتاق تمیز یا کلین روم clean room تعریف و توصیف مرجع میباشد که بوسیله استاندارد ایزو ۱۴۶۴۴ تنظیم شده است.
طراحی و تشکیل اتاق تمیز
اتاق تمیز یا کلین روم clean room میبایست براساس الگو و استاندارد خاصی طراحی و ساخت شود چرا که غلظت ذرات در هوا، دما، رطوبت و فشار باید کنترل گردد. در اصل ساختار اتاق تمیز باید به گونه ای باشد که کمترین میزان ذرات به آن نفوذ پیدا کنند و در صورت نفوذ نیز مدت زمان بقای آنها بسیار پایین باشد. لوازم و دستگاه هایی که در کلین روم قرار دارند به گونه ای ساخته شده اند که حداقل تعداد ذرات معلق در هوا را ایجاد نمایند. اتاق های تمیز به لحاظ جریان هوا به ۲ گروه کلی تقسیم میگردند:
۱- اتاق تمیز با جریان لامینار (یک سویه)
۲- با جریان غیر لامینار (غیر یک سویه)
انتخاب سبک جریان کلین روم با توجه به جریان و استفاده مد نظر شکل میگیرد. جریان لامینار فراهم کننده کلاس بالاتر یا به نوعی درجه تمیزی بیشتری می باشد که حین طراحی و تشکیل clean room باید تمامی این موارد مورد توجه قرار گیرند.
کاربرد های کلین روم
امروزه اتاق تمیز clean room اغلب در صنایع داروسازی، خودرویی، صنایع فضایی، غذایی، صنایع اپتیک، الکترونیک، ساخت دی وی دی و صنایع پرشمار دیگری به کار گرفته میشود. دلیل به کارگیری اتاق های تمیز انجام فرایند هایی میباشد که در زمینه های علمی و آزمایشگاهی فعال هستند و پروسه آن ها بشدت حساس است و میبایست از هر نوع آلودگی عاری باشند. اولین کاربرد کلین روم در بیمارستان بوده که لرد لیستر جهت جلوگیری از بوجود آمدن عفونت و کاهش آلودگی طرح اولیه اتاق تمیز را اجرا کرد.
تعدادی از کاربرد های کلی کلین روم ها یا اتاق تمیز clean room :
- clean room در محیط زیست
- clean room در صنعت هسته ای
- clean room در صنعت داروسازی
- clean room در صنایع غذایی
- clean room در فناوری اطلاعات
- clean room در صنعت کشاورزی
- clean room در بیمارستان ها و خدمات پزشکی
- clean room در صنایع میکروالکترونیک
انواع اتاق تمیز یا کلین روم
درحالت کلی انواع اتاق تمیز clean room به 3 گروه زیر تقسیم بندی میگردند:
- پویا یا در حال بهره برداری
- ایستا یا آماده به کار
- اتاق تمیز ساخته شده یا پیش ساخته
اتاق تمیز پویا
سیستم اتاق تمیز پویا به این صورت است که مواد اولیه تهیه شده و تولید به انجام رسیده و کارکنان در اتاق کار را شروع میکنند. پیش از نصب تجهیزات، مقدار آلودگی حاضر در اتاق سنجیده میگردد. در این سیستم روش تست آنالیز در یک اتاق ساخته شده به کار میرود و امکان آن وجود دارد که موقعیت آماده به کار یا بهره برداری کلاس بندی گردد.
اتاق تمیز ایستا
محیطی را که در آن تمامی امور مرتبط با نصب سیستم ها و فضاها و تجهیزات تولید پایان یافته باشد اتاق تمیز ایستا می نامند و این تجهیزات و دستگاه ها قادر هستند که بدون حضور پرسنل کار را انجام دهند.
کلین روم ساخته شده
به اتاقی که پروسه نصب تجهیزات و فضاها در آن پایان یافته است و تمامی تجهیزات و لوازم به تولید رسیده اند اما نصب و راه اندازی آنها انجام نشده است و ساختن اتاق به اتمام رسیده است کلین روم ساخته شده میگویند و در این اتاق کارکنان هنوز حضور پیدا نکرده اند.
پوشش پرسنل اتاق تمیز clean room
نحوه لباس پوشیدن و بهداشت عوامل و پرسنل اتاق تمیز موضوع حائز اهمیتی میباشد. جهت جلوگیری از ورود پیدا کردن آلودگی به کلین روم، میبایست برخی آموزش ها و اصول را براساس استانداردها را به کارکنان آموزش داد. طریقه پوشش پرسنل طبق کلاس بندی اتاق تمیز دارای تفاوت میباشد. هرکدام از کلین روم های کلاس A , B , C , D اصول پوشش مختص خود را دارند.
نظافت و ضدعفونی اتاق تمیز
اتاق‌ها و مناطق تمیز باید به طور منظم تمیز و ضد عفونی شوند. برای این منظور، معمولاً یک مرحله شوینده و به دنبال آن یک مرحله ضدعفونی‌کننده استفاده میشود. ممکن است لازم باشد باقیماندة مواد ضدعفونی‌کننده را با آب پاک کرد. تجهیزات مورد استفاده برای نظافت اتاق‌ها (کف‌شوی‌ها و سطل‌ها) باید از طراحی متناسب با درجه تمیزی اتاق برخوردار باشند. برای نظافت باید از دستورالعمل سختگیرانه‌ای پیروی کرد. برای نظافت و ضدعفونی اتاق تمیز با استفاده از دستمال و کف‌شوی، بهترین کار خیس کردن پارچه و تمیز کردن آن ناحیه با استفاده از حرکات موازی است که با هم همپوشانی دارند (با تقریباً یک چهارم همپوشانی)؛ هرگز نباید از حرکات دایروی استفاده کرد. جهت نظافت باید به سمت کاربر باشد (از بالا به پایین، از عقب به جلو). برای جلوگیری از غلظت بیش از حد مواد شوینده یا ضدعفونی‌کننده، تنها یک بار باید از آنها استفاده کرد. نظافت و ضدعفونی باید از «تمیزترین» منطقه شروع شود و به «کثیف‌ترین» منطقه برسد.